Pińczów – średniowieczne miasto rycerskie, założone zostało przez biskupa krakowskiego, Zbigniewa Oleśnickiego herbu Dębno. Położone nad meandrami Nidy, jest od ponad 600 lat ważnym centrum gospodarczym i kulturalnym Ponidzia. Wspomniany biskup ufundował w Pińczowie najpiękniejszy w XV-wiecznej Polsce zamek, którego bryła dominowała w panoramie miasta nieprzerwanie aż do XIX wieku. W stuleciach XVI i XVII mieszkający tu ludzie wytworzyli wzór społeczeństwa kierującego się zasadami tolerancji i zgodnego współżycia ze sobą. Atmosferę, w której swobodnie rozwijać się mógł humanizm i wolnomyślicielstwo, stworzył bez wątpienia Mikołaj Oleśnicki, wyznawca wykładu religijnych nauk Jana Kalwina. Z kolei za czasów katolickiego biskupa, Piotra Myszkowskiego, Pińczów zasłynął jako ośrodek artystycznego kamieniarstwa i rzeźby – obok ośrodków w Gdańsku, Krakowie czy w Chęcinach.

Jędrzejów – dziś miasto powiatowe, położone jest przy ruchliwej drodze prowadzącej z Krakowa do Warszawy. Pod względem historycznym należy do dawnego województwa krakowskiego, a w XX wieku przyłączone zostało do województwa kieleckiego, dziś świętokrzyskiego. Na cały świat słynie Jędrzejów z niezwykle cennej kolekcji chronometrów i innych dzieł sztuki zgromadzonych przez rodzinę Przypkowskich, założycieli tutejszego muzeum. Wiele osób kojarzy Jędrzejów także z niezwykle cennym zabytkiem sztuki romańskiej, znakomicie zachowanym, klasztorem cystersów. Z niewielkimi przerwami jakie miały miejsce w historii, konwent cystersów jest tu obecny od 12. stulecia.

Stopnica należy do niezmiernie starych, tajemniczych osad, położonych na terenie dawnej ziemi sandomierskiej.  Zarówno kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła, jak i tutejsza siedziba rezydencjonalna (najpierw książęca, a potem królewska), swoimi początkami sięgają wczesnego średniowiecza. Miasto, lokowane w 14. stuleciu, do końca XVIII wieku stanowiło ważny ośrodek miejski, zarówno pod względem gospodarczym, politycznym jak i kulturowym.

Sandomierz to jedno z najstarszych i najważniejszych historycznie miast Polski. Początki osadnictwa na terenie miasta i w jego regionie, sięgają najdawniejszych czasów. Świadczą o tym dokonywane w obrębie miasta i okolic liczne odkrycia archeologiczne oraz ocalałe od zniszczeń elementy architektoniczne. Dziś Sandomierz można nazwać muzeum historycznym i architektonicznym pod gołym niebem. Na siedmiu wzgórzach poprzecinanych głębokimi jarami, z malowniczymi widokami, turyści odnajdą ponad 120 zabytkowych budowli odzwierciedlających wszystkie style minionych epok.

Niewiele jest w Górach Świętokrzyskich piękniej zlokalizowanych miejsc niż Bodzentyn i Kielce – miasta bliźniacze. Oba miasta swoje powstanie zawdzięczają jednemu człowiekowi – biskupowi krakowskiemu Janowi Bodzancie z rodu Poraitów. Zanim powstał Bodzentyn z jego zabudową, kościół i tutejszy zamek biskupi, w nieodległej wsi Tarczek za biskupa Jana Muskaty lokowane było “miasto” w roku 1296.

Wąchock to miasto znane w całej Polsce z opowiadanych o tutejszym sołtysie dowcipach. Mało kto wie, że jego historia sięga XII wieku. W jego nadrzecznym pejzażu dominuje charakterystyczna bryła klasztoru cystersów. A był to również ważny ośrodek gospodarczy, kulturowy, nie tylko religijny. Można powiedzieć, że Wąchock jest centrum patriotycznym dla całej ziemi sandomierskiej – podczas powstania styczniowego miasto było “stolicą” polskiego państwa podziemnego. Podczas ostatniej wojny światowej było świadkiem walk partyzanckich…

Daleszyce to wczesnośredniowieczna osada należąca do biskupów krakowskich, siedziba klucza majątkowego, niegdyś z obronnym dworem. Nic też więc dziwnego, że dominantą widokową miasteczka jest kościół parafialny pozostający pod wezwaniem Michała Archanioła, a dawniej – jeszcze sylwetka dworu biskupiego. Miasto spalone przez Niemców podczas drugiej wojny światowej, odbudowane w zmienionej szacie – wciąż jest niezwykle interesujące. W roku 2012 dokonana została zasadnicza odmiana głównego placu w mieście – daleszyckiego rynku. Miasto, życzliwi mieszkańcy zapraszają do odwiedzin – stąd właśnie możliwe są znakomite wycieczki po okolicznych lasach, gdzie pośród cudów natury znaleźć można ślady walk narodowo-wyzwoleńczych od powstania styczniowego po drugą wojnę światową.

W XVI wieku nazywane Wielkim Szydłowem (Magna Szydlow). Dawne miasto królewskie i stolica powiatu, centrum dóbr królewskich zwanych starostwem niegrodowym szydłowskim. Jest nazywane niekiedy “polskim Carcassone”, a to z powodu świetnie eksponowanego średniowiecznego systemu obronnego złożonego z murów miejskich i bramy miejskiej.

Miasto Busko-Zdrój to stolica rozległego powiatu, kojarzone powszechnie jest z funkcjonującym tu od 1836 roku uzdrowiskiem Marconi. Od czasu swego powstania do chwili obecnej wielu z jego mieszkańców związanych jest z funkcjonującym tu zespołem sanatoriów i pensjonatów, które nadają miastu specyficzny charakter. Buski zdrój to niewątpliwie koło zamachowe rozwoju miasta i podstawa dobrobytu jego mieszkańców, który czyni miejscowość jedną z ikon województwa świętokrzyskiego.

Miasto położone jest na pograniczu Pogórza Szydłowskiego i Niecki Nidziańskiej nad rzeką Mruczą, u źródeł rzeki Schodniej (Wschodniej). Jego nazwa sugeruje, że dominującą uprawą w jej okolicy był niegdyś chmiel, tradycyjny “polski” dodatek smakowy do piwa. Z piwem, a raczej jego zbytem, wiązać można twierdzenie, że Chmielnik położony był na skrzyżowaniu traktów handlowych, które dały mu początek. Tak więc to zamożność chmielnickich kupców stała u podstaw dobrobytu miasta, wzbogacając je o budowle, które niestety nie dochowały się do naszych czasów. Z dawnej przeszłości pozostał układ urbanistyczny z XVI wieku,  z zabudową z XIX lub XX wieku.